Di tích Nhà tù Hỏa Lò là điểm đến cho những người yêu lịch sử, hàng năm thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước đến với Hà Nội. Đây là điểm thăm quan du lịch hấp dẫn, phù hợp với nhiều đối tượng, lứa tuổi.

Nằm giữa trung tâm của Thủ đô Hà Nội, Di tích nhà tù Hỏa Lò như minh chứng của một thời kỳ đấu tranh cách mạng, là biểu tượng cho tinh thần bất khuất, kiên cường của những người Việt Nam yêu nước đã từng bị thực dân Pháp giam giữ tại nơi đây.

Năm 1896, thực dân Pháp đã xây dựng nhà tù Hỏa Lò với diện tích gần 13.000m2 để giam giữ hàng ngàn chiến sĩ yêu nước cách mạng Việt Nam. Thời gian này nhà tù Hỏa Lò có tên gọi là Đề lao Trung ương (Maison Centrale). Tuy nhiên, do được xây trên đất của làng Phụ Khánh - một làng nghề thủ công nổi tiếng của đất Hà Thành (tên gọi dân gian quen thuộc của Hà Nội ngày nay) nơi chuyên làm các loại siêu đất, ấm đất và bếp lò, ngày đêm rực lửa lò nung nên dân tục gọi là Hỏa Lò hay ngục thất Hà Nội. Sau ngày Giải phóng Thủ đô 10 tháng 10 năm 1954, Nhà nước Việt Nam đã sử dụng nhà tù Hỏa Lò để giam giữ những người vi phạm pháp luật. Từ ngày 5/8/1964 đến 29/3/1973, nhà tù Hỏa Lò được dùng làm nơi giam giữ phi công Mỹ. Thời kỳ này, phi công Mỹ gọi Hỏa Lò bằng những tên hài hước là “Khách sạn Hilton - Hà Nội” hay “Khách sạn Vỡ tim”.

Được mệnh danh là “địa ngục trần gian” , nhà tù Hỏa Lò là nơi chứng kiến các thủ đoạn tàn ác của thực dân Pháp đối với các chiến sĩ cách mạng Việt Nam thể hiện qua chế độ giam giữ, áp chế; chế độ ăn uống cho tù nhân, các hình thức tra tấn vô nhân đạo….Tù nhân với những người bị án đến 5 năm hoặc tử hình thì thực dân Pháp cho giam giữ ở Hỏa Lò. Theo thiết kế ban đầu, thực dân Pháp định nhốt 450 tù nhân tại nhà tù Hỏa Lò, nhưng trên thực tế đã giam đến 2.000 người.

Bao quanh nhà tù Hỏa Lò là một bức tường xây kiên cố bằng đá cao 4m, dày 0,5m, trên cắm mảnh chai và chăng dây điện áp cao thế để ngăn cản tù nhân vượt ngục. Dưới chân tường phía trong là một vỉa hè rộng 3m dùng cho lính gác đi tuần tra xung quanh khu vực trại giam. Bốn góc có bốn tháp canh, có khả năng quan sát toàn bộ phía trong đường tuần tra và xung quanh phía ngoài nhà tù.

Nhà tù Hỏa Lò được chia thành bốn khu A, B, C, D riêng biệt, trong đó:
Khu A và B dành cho phạm nhân đang được điều tra, tội nhẹ, hoặc vi phạm kỷ cương của nhà tù.
Khu C dành cho phạm nhân người Pháp hoặc người ngoại quốc.
Khu D dành cho các phạm nhân tội nặng và đang chờ tử hình.
Trại giam D là một trong những trại giam lớn nhất tại nhà tù Hỏa Lò, và cũng là nơi quan trọng nhất vì khu trại này chủ yếu là nơi giam giữ tù nhân chính trị. Phía sau trại giam D chính là đường dẫn tới khu Cachot (biệt giam). Đây là nơi trừng phạt những tù nhân bị quy tội vi phạm điều lệ nhà tù hoặc có hành vi chống đối.

Phía góc Tây Nam của nhà tù, thực dân Pháp cho xây dựng khu xà lim để giam giữ tù nhân bị kết án tử hình. Theo quy định, tử tù sẽ bị giam tại khu tử hình 10 tháng, sau đó nếu được xử lại có thể được giảm án xuống chung thân. Nhưng nhiều người đã bị tử hình chỉ sau 2 -3 ngày bị đày vào đây.
Lưu ý khi tham quan nhà tù Hỏa Lò:

• Khi tham quan tuyệt đối không mang chất nổ, chất cháy nổ, các hành lý mang theo phải gửi vào đúng nơi quy định.
• Tuyệt đối không hút thuốc lá và di chuyển hiện vật trong khu di tích.
• Các phương tiện phải để đúng nơi quy định.
• Chỉ được phép cắm và đặt hương, hoa tại khu tưởng niệm.
• Không vứt rác bừa bãi.